شرح اصول کافی، جلسه 307

بسم الله الرحمن الرحیم

بَابُ الْإِشَارَةِ وَ النَّصِّ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ ع‏

1– عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ وَ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ

مرحوم صدوق و مرحوم کلینی به این کتاب اعتماد کرده اند و نقل می‌کردند از او. حتی وارد شده است که این کتاب را به امام باقر علیه السلام هم عرضه کردند.

قَالَ: شَهِدْتُ وَصِيَّةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع حِينَ أَوْصَى إِلَى ابْنِهِ الْحَسَنِ ع وَ أَشْهَدَ عَلَى وَصِيَّتِهِ الْحُسَيْنَ ع وَ مُحَمَّداً(محمد بن حنفیه) وَ جَمِيعَ وُلْدِهِ وَ رُؤَسَاءَ شِيعَتِهِ وَ أَهْلَ بَيْتِهِ ثُمَّ دَفَعَ إِلَيْهِ الْكِتَابَ(اسم جنس است برای کتاب جفر و جامعه و صحیفه فاطمه سلام الله علیها و …) وَ السِّلَاحَ(بعضی گفته اند جفر احمر است. همچنین سلاح پیامبر. اسم جنس است این هم) وَ قَالَ لِابْنِهِ الْحَسَنِ ع يَا بُنَيَّ أَمَرَنِي رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ أُوصِيَ إِلَيْكَ وَ أَنْ أَدْفَعَ إِلَيْكَ كُتُبِي وَ سِلَاحِي كَمَا أَوْصَى إِلَيَّ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ دَفَعَ إِلَيَّ كُتُبَهُ وَ سِلَاحَهُ وَ أَمَرَنِي أَنْ آمُرَكَ إِذَا حَضَرَكَ الْمَوْتُ أَنْ تَدْفَعَهَا إِلَى أَخِيكَ الْحُسَيْنِ ع ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى ابْنِهِ الْحُسَيْنِ ع فَقَالَ وَ أَمَرَكَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ تَدْفَعَهَا إِلَى ابْنِكَ هَذَا ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع

این بیان شبهه بدا در مورد اینکه حضرت علی اکبر قرار بود امام بعد باشند را دفع می‌کند. اینجا اشاره حسیه است. دیگر با نام علی نگفتند که مشترک باشد. بلکه دست امام سجاد علیه السلام را گرفتند.

شاید بدا برای کسانی بوده که با اسم می‌شناختند و فکر می‌کردند باید ولد اکبر باشد.

ثُمَّ قَالَ لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ-

الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏1، ص: 298

وَ أَمَرَكَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ تَدْفَعَهَا إِلَى ابْنِكَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ وَ أَقْرِئْهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ مِنِّي السَّلَامَ.

2– عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ص لَمَّا حَضَرَهُ الَّذِي حَضَرَهُ قَالَ لِابْنِهِ الْحَسَنِ ادْنُ مِنِّي حَتَّى أُسِرَّ إِلَيْكَ مَا أَسَرَّ رَسُولُ اللَّهِ ص إِلَيَّ وَ أَئْتَمِنَكَ عَلَى مَا ائْتَمَنَنِي عَلَيْهِ فَفَعَلَ.

این اسرار هم می تواند همان کتاب و سلاح باشد هم می تواند همان الف باب علم باشد .

3– عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي بَكْرٍ الْحَضْرَمِيِّ قَالَ حَدَّثَنِي الْأَجْلَحُ وَ سَلَمَةُ بْنُ كُهَيْلٍ وَ دَاوُدُ بْنُ أَبِي يَزِيدَ وَ زَيْدٌ الْيَمَامِيُّ قَالُوا حَدَّثَنَا شَهْرُ بْنُ حَوْشَبٍ‏ أَنَّ عَلِيّاً ع حِينَ سَارَ إِلَى الْكُوفَةِ اسْتَوْدَعَ أُمَّ سَلَمَةَ كُتُبَهُ وَ الْوَصِيَّةَ فَلَمَّا رَجَعَ الْحَسَنُ ع دَفَعَتْهَا إِلَيْهِ.

معلوم می‌شود نمادهای مادی می‌شود پیش کس دیگری هم گذاشته بشود. هرچند اثرش برای صاحب آن هاست.

این هم احتمالا قبل از رفتن به جنگ جمل است.

در مورد امام حسین علیه السلام هم قبلا خواندیم که قبل از حرکت به کربلا این ها را نزد ام سلمه به ودیعه گذاشتند.

هر کسی هم شرایط امانت گرفتن را نداشته است. کسی مثل ام سلمه این امانت داری را دارد.

4– وَ فِي نُسْخَةِ الصَّفْوَانِيِّ

کافی سه نسخه اش معروف است. یک نسخه نعمانی است. یک نسخه صفوانی است

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفٍ عَنْ أَبِي بَكْرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‏ أَنَّ عَلِيّاً صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ حِينَ سَارَ إِلَى الْكُوفَةِ اسْتَوْدَعَ أُمَّ سَلَمَةَ كُتُبَهُ وَ الْوَصِيَّةَ فَلَمَّا رَجَعَ الْحَسَنُ دَفَعَتْهَا إِلَيْهِ.

5– عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: أَوْصَى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِلَى الْحَسَنِ وَ أَشْهَدَ عَلَى وَصِيَّتِهِ الْحُسَيْنَ ع وَ مُحَمَّداً وَ جَمِيعَ وُلْدِهِ وَ رُؤَسَاءَ شِيعَتِهِ وَ أَهْلَ بَيْتِهِ ثُمَّ دَفَعَ إِلَيْهِ الْكِتَابَ وَ السِّلَاحَ ثُمَّ قَالَ لِابْنِهِ الْحَسَنِ يَا بُنَيَّ أَمَرَنِي رَسُولُ اللَّهِ أَنْ أُوصِيَ إِلَيْكَ وَ أَنْ أَدْفَعَ إِلَيْكَ كُتُبِي وَ سِلَاحِي كَمَا أَوْصَى إِلَيَّ رَسُولُ اللَّهِ وَ دَفَعَ إِلَيَّ كُتُبَهُ وَ سِلَاحَهُ وَ أَمَرَنِي أَنْ آمُرَكَ إِذَا حَضَرَكَ الْمَوْتُ أَنْ تَدْفَعَهُ إِلَى أَخِيكَ الْحُسَيْنِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى ابْنِهِ الْحُسَيْنِ وَ قَالَ أَمَرَكَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ تَدْفَعَهُ إِلَى ابْنِكَ هَذَا ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِ ابْنِ ابْنِهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ثُمَّ قَالَ لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ يَا بُنَيَّ وَ أَمَرَكَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ تَدْفَعَهُ إِلَى ابْنِكَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ وَ أَقْرِئْهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ مِنِّي السَّلَامَ ثُمَ‏

الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏1، ص: 299

أَقْبَلَ عَلَى ابْنِهِ الْحَسَنِ فَقَالَ يَا بُنَيَّ أَنْتَ وَلِيُّ الْأَمْرِ وَ وَلِيُّ الدَّمِ فَإِنْ عَفَوْتَ فَلَكَ وَ إِنْ قَتَلْتَ فَضَرْبَةٌ مَكَانَ ضَرْبَةٍ وَ لَا تَأْثَمْ.

نه اینکه قصد امام حسن علیه السلام زیاده روی باشد. جهت تخطئه سنت غلط بین عرب بوده که در مقابل کشته شدن یک فرد تعداد زیادی از طرف مقابل می‌کشتند.

خطاب به امام حسن علیه السلام است ولی برای تخطئه این فکر بین عرب.

6– الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ الْحَسَنِيُّ رَفَعَهُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَحْمَرِيِّ رَفَعَهُ قَالَ: لَمَّا ضُرِبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع حَفَّ بِهِ الْعُوَّادُ

عیادت کنندگان

وَ قِيلَ لَهُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَوْصِ فَقَالَ اثْنُوا لِي وِسَادَةً

حضرت نمی‌توانستند خودشان بنشینند

ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ حَقَّ قَدْرِهِ مُتَّبِعِينَ أَمْرَهُ وَ أَحْمَدُهُ كَمَا أَحَبَّ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ كَمَا انْتَسَبَ‏ «1» أَيُّهَا النَّاسُ كُلُّ امْرِئٍ لَاقٍ فِي فِرَارِهِ مَا مِنْهُ يَفِرُّ وَ الْأَجَلُ مَسَاقُ النَّفْسِ إِلَيْهِ وَ الْهَرَبَ مِنْهُ مُوَافَاتُهُ

هر فراری رسیدن به مرگ است.

كَمْ أَطْرَدْتُ الْأَيَّامَ أَبْحَثُهَا عَنْ مَكْنُونِ هَذَا الْأَمْرِ فَأَبَى اللَّهُ عَزَّ ذِكْرُهُ إِلَّا إِخْفَاءَهُ هَيْهَاتَ عِلْمٌ مَكْنُونٌ

این منافاتی با علم حضرات ندارد. این می‌تواند هم برای بیان مردم باشد. ثانیا، می‌تواند در رابطه با ابتلایی باشد که در آن لحظه برای حضرت پیش می‌آید تا آن لحظه را نبیند تا ابتلا و امتحان کامل بشود. البته منافات ندارد دانستنش و رضا بهش. چون دانستنش از راه عادی نبوده است.

ابی الله اخفائه خدا دأبش بر این نیست که مرگ آشکار باشد مگر در موارد خاصی مثل شب عاشورا یا مریضیهای خاصی که لاعلاج است حدود زمان فوت را معلوم می‌کنند.

علم مکنون الهی از ما دور است.

أَمَّا وَصِيَّتِي فَأَنْ لَا تُشْرِكُوا بِاللَّهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ شَيْئاً وَ مُحَمَّداً ص فَلَا تُضَيِّعُوا سُنَّتَهُ

به جهت بیماری کرونا یک سری از سنت ها و سبک زندگی های ما دارد نسخ می‌شود و فراموش می‌شود. این خطاب به ما هم هست که سنت پیغمبر ضایع نشود. دائما رو به ازدیاد باشد ولی رو به کاهش نباشد.

أَقِيمُوا هَذَيْنِ الْعَمُودَيْنِ وَ أَوْقِدُوا هَذَيْنِ الْمِصْبَاحَيْنِ وَ خَلَاكُمْ ذَمٌ‏ «2» مَا لَمْ تَشْرُدُوا

این دو عمود یعنی خدا و دستورات رسول خدا را حتما اقامه بکنید دینشان را و حتما این دو چراغ را روشن کنید یعنی کاری بکنید تابع داشته باشد مطرح باشد در جلوی جشم باشد. اگر این کار را کردید، تا وقتی پراکنده نشوید و اختلاف نکنید مذمتی شامل حال شما نمی‌شود. حجت دارید. اگر اینجا اختلاف نکردید، حجت بر شما تمام است.

حُمِّلَ كُلُّ امْرِئٍ مَجْهُودَهُ وَ خُفِّفَ عَنِ الْجَهَلَةِ

هر کسی چیزی بر دوشش می‌آید که توانش است و جهد و کوششش است. طبق توان و قدرتش ازش می‌خواهند نه بیشتر.

نسبت به جهله هم تخفیف داده اند.

رَبٌّ رَحِيمٌ وَ إِمَامٌ عَلِيمٌ وَ دِينٌ قَوِيمٌ

خدای سبحان که رب رحیم است، امام که امام علیم است، دین هم قویم است. سه رکن است اینجا.

أَنَا بِالْأَمْسِ صَاحِبُكُمْ وَ أَنَا الْيَوْمَ عِبْرَةٌ لَكُمْ

آن پلهوانی که در میدان رقیب نداشت، امروز در بستر افتاده و قدرت حرکت ندارد. حتی ایستادن

وَ غَداً مُفَارِقُكُمْ إِنْ تَثْبُتِ الْوَطْأَةُ فِي هَذِهِ الْمَزَلَّةِ «3»

البته اگر این مرگی که درش قرار گرفتم قطعی بشود، در این صورت غدا مفارقکم.

فَذَاكَ الْمُرَادُ

آنی که من می‌خواهم بهش می‌رسم. فزت و رب الکعبة.

یا اینکه شما از دست من راحت می‌شوید. این مراد شما بود.

وَ إِنْ تَدْحَضِ الْقَدَمُ فَإِنَّا كُنَّا فِي أَفْيَاءِ أَغْصَانٍ

اگر زنده ماندیم حیات ما حقیقتا مانند یک سایه است. فیء سایه بازگشت است. سایه های شاخه های درخت یک لحظه می آید و لحظات دیگر که خورشید می‌رود از بین می رود. (اشاره به سستی زندگی)

وَ ذَرَى رِيَاحٍ

وزشگاه بادها.

اموری که سستی درش هست.

سایه استقلال ندارد. جاهایی که باد می‌وزد.

وَ تَحْتَ ظِلِّ غَمَامَةٍ اضْمَحَلَّ فِي الْجَوِّ مُتَلَفِّقُهَا «4»

آنی که او را ایجاد کرده و این ها را به هم ضمیمه می‌کرد از بین رفته

وَ عَفَا فِي الْأَرْضِ مَحَطُّهَا

سایه ای که روی زمین می‌گذاشت هم از بین می‌رود.

وَ إِنَّمَا كُنْتُ جَاراً جَاوَرَكُمْ بَدَنِي أَيَّاماً وَ سَتُعْقَبُونَ مِنِّي جُثَّةً خَلَاءً سَاكِنَةً بَعْدَ حَرَكَةٍ وَ كَاظِمَةً بَعْدَ نُطْقٍ لِيَعِظَكُمْ هُدُوِّي

تا این آرامشی که پیدا کردم و الان آن شورها نیست، وعظ برای شما باشد

وَ خُفُوتُ إِطْرَاقِي وَ سُكُونُ أَطْرَافِي

کجاست آن قدرت ها و حکم رانی ها

فَإِنَّهُ أَوْعَظُ لَكُمْ مِنَ النَّاطِقِ الْبَلِيغِ وَدَّعْتُكُمْ وَدَاعَ مُرْصِدٍ لِلتَّلَاقِي

وداع کسی که منتظر ملاقات شماست.

غَداً تَرَوْنَ أَيَّامِي

ممکن است فردای قیامت باشد که آنها هم حضرت را می‌بینند.

ممکن است این باشد که می‌بینید که این ایامی که حاکمیت من بود، با آنچه بعدش می‌آید چقدر متفاوت بود.

وَ يَكْشِفُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ سَرَائِرِي وَ تَعْرِفُونِّي بَعْدَ خُلُوِّ مَكَانِي وَ قِيَامِ غَيْرِي مَقَامِي إِنْ أَبْقَ فَأَنَا وَلِيُّ دَمِي وَ إِنْ أَفْنَ فَالْفَنَاءُ مِيعَادِي وَ إِنْ أَعْفُ فَالْعَفْوُ لِي قُرْبَةٌ

اگر ببخیشد این را، عفو برای من نزدیکی و قربت به خدای سبحان است.

وَ لَكُمْ حَسَنَةٌ فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا … أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ‏ فَيَا لَهَا حَسْرَةً عَلَى كُلِّ ذِي غَفْلَةٍ أَنْ يَكُونَ عُمُرُهُ عَلَيْهِ حُجَّةً

سرمایه را از دست دادید و چیزی به جایش به دست نیاوردید. ان الانسان لفی خسر. به اندازه کمالی که انسان باید به دست بیاورد به او عمر می‌دهند. هر لحظه را از دست بدهد از کمالی که لایقش بوده محروم شده است.

أَوْ تُؤَدِّيَهُ أَيَّامُهُ إِلَى شِقْوَةٍ

یا عمر را از دست داده باشد با غفلت، یا به غفلت نیست، به شقاوت است. ناصالح هم درش محقق کرده است.

جَعَلَنَا اللَّهُ وَ إِيَّاكُمْ مِمَّنْ لَا يَقْصُرُ بِهِ عَنْ طَاعَةِ اللَّهِ رَغْبَةٌ أَوْ تَحُلُّ بِهِ بَعْدَ الْمَوْتِ نَقِمَةٌ فَإِنَّمَا نَحْنُ لَهُ‏

______________________________

(1) أي انتسب نفسه في سورة التوحيد

(2) أي ليس عليكم ذم، ما لم تشردوا و تتفرقوا عن الحق.

(3) كناية عن السلامة و البراءة من الجراحة.

(4) يعني المتراكم من الغمام.

الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏1، ص: 300

وَ بِهِ

ما برای مرگ آماده هستیم.

ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى الْحَسَنِ ع فَقَالَ يَا بُنَيَّ ضَرْبَةً مَكَانَ ضَرْبَةٍ وَ لَا تَأْثَمْ.

7– مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْعَقِيلِيِّ يَرْفَعُهُ قَالَ قَالَ: لَمَّا ضَرَبَ ابْنُ مُلْجَمٍ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ لِلْحَسَنِ يَا بُنَيَّ إِذَا أَنَا مِتُّ فَاقْتُلِ ابْنَ مُلْجَمٍ وَ احْفِرْ لَهُ فِي الْكُنَاسَةِ وَ وَصَفَ الْعَقِيلِيُّ الْمَوْضِعَ عَلَى بَابِ طَاقِ الْمَحَامِلِ مَوْضِعُ الشُّوَّاءِ وَ الرُّؤَّاسِ ثُمَّ ارْمِ بِهِ فِيهِ فَإِنَّهُ وَادٍ مِنْ أَوْدِيَةِ جَهَنَّمَ.