تفسیر سوره فتح، جلسه 55

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

اَللهمَّ کُن لولیَّک الحُجةِ بنِ الحَسَنِ صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَ عَلی ابائهِ فی هذهِ السّاعةِ، وَ فی کُلّ ساعَة وَلیّا وَ حافظاً وقائِداً وَ ناصِراً وَ دَلیلاً وَ عَیناً حَتّی تُسکِنَهُ اَرضَکَ طَوعاً وَ تُمَتّعَهُ فیها طَویلاً.

در محضر سوره فتح هستیم و بناء مان بر این بود که ان شاء الله تا پیروزی نهایی در محضر سوره باشیم و یاد این سوره باشیم و به دستور مقام معظم رهبری به عنوان یکی از آن به اصطلاح سه امری که ایشان داشتند در رابطه با پیروزی و خواندن این سوره، ان شاء الله ادامه می دهیم.

آیه بیستم این سوره را در محضرش هستیم. می فرماید:
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
وَعَدَكُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ كَثِيرَةً تَأْخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَكُمْ هذِهِ وَ كَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنْكُمْ وَ لِتَكُونَ آيَةً لِلْمُؤْمِنِينَ وَ يَهْدِيَكُمْ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا ﴿٢٠﴾.

چندتا وعده را در این آیه شریفه مطابق وعده هایی که در آیات قبل داده که اصلاً این سوره اساسش بر وعده های مختلفی است که خدای سبحان برای مؤمنین قرار داده. با اینکه عرض شد جریان صلح حدیبیه به ظاهر یک عقب نشینی بود برای مؤمنان از آن که سفر عمره شان را برگشتند و آن سال انجام ندادند در این صلح، اما این قدر این عظمت ایجاد کرد با توجه به اینکه مؤمنین با اخلاص قصد رفتن کردند، حرکت کردند، با پیغمبر ماندند و به خصوص با اخلاص بیعت کردند بیعت تحت شجره که هر کدام از این حال اخلاصی که مؤمنین در رفتن به همراهی با پیغمبر با آن وضعیتی که کاملاً روشن بود که به دیگران به عنوان خودکشی می دیدند که یک از جان گذشتگی کاملی بود و همچنین آن بیعتی که تا مرز جان با پیغمبر بیعت کردند بمانند، رضایت خدای سبحان را به دنبال آورد که آن رضایت برکات زیادی را به دنبالش قرار داد. از همان جا بود که خدای سبحان وعده غنیمت ها و پیروزی های فراوان را در کنار إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا، برای پیغمبر قرار داد.

از جمله یکی اش همین آیه است که می فرماید وَعَدَكُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ كَثِيرَةً. خدا به شما وعده داد. چون این سوره یک جا نازل شده تقریباً و این آیات با هم آمده و این آیات قبل از رسیدن پیغمبر به مدینه بر پیغمبر نازل شده بوده به صورت مشهور که ذکر شده، این است که خدا به شما وعده داده است. وَعَدَكُمُ اللَّهُ. با توجه به اینکه و من أصدق إلی الله، کسی از خدا وفادارتر به عهدش، صادق تر در بیانش که وعده داده پس یک امر حتمی را دارد بیان می کند. وقتی خدا می فرماید وَعَدَكُمُ اللَّهُ، یعنی قطعی است و ردخور ندارد. چه را وعده داده است؟ مَغَانِمَ كَثِيرَةً که تَأْخُذُونَهَا که آن غنیمت های بسیاری که شما آن غنیمت ها را به دست خواهید آورد. مَغَانِمَ كَثِيرَةً در اینجا به عنوان عام ذکر شده. به طوری که بعدش می فرماید فَعَجَّلَ لَكُمْ هذِهِ که به دنبال مَغَانِمَ كَثِيرَةً بعضی اش را به سرعت قرار داد به طوری که این ها تازه از مدینه تازه برگشتند. هنوز قصد کار دیگری نداشتند، اما خدا کأنه آن غنیمت های نزدیک را به دست آورده شده تلقی کرد. فَعَجَّلَ لَكُمْ هذِهِ که این را برای شما به اصطلاح عجله و با سرعت قرار داد، با صورت ماضی هم که آمده کأنه یعنی تمام شد به دست آوردید با اینکه هنوز حرکتی صورت نگرفته. قرار است وقتی پیغمبر می رسد به مدینه بیست روز بعد حرکت می کند برای تا یک ماه بعد. بیست روز مرحوم طبرسی می گوید بیست روز بعد حرکت می کند برای خیبر و جریان خیبر پیش می آید که خیبر یک قلعه ای بوده در حدود دویست کیلومتری مدینه که این قلعه خیبر این قدر محکم برای ثروتمندان و اعیان یهودی تأسیس شده بود و زمین های زراعی بسیاری در اطرافش بود که این ها زراعت هایشان در اطراف این قلعه ها بود و خود این قلعه ها هم تو در تو بود که هفت قلعه در پی همدیگر بود به طوری که اگر یکی اش هم فتح می شد، باز قلعه های بعدی محکم و استوار بود که خودش حالا آن قصه مفصل خودش را دارد، خدای سبحان قلعه خیبر را فتحش را و غنائم مترتب بر این فتح را به عنوان فَعَجَّلَ لَكُمْ هذِهِ، آن غنیمت زودرس و آن چیزی که در دسترس این ها به سرعت قرار گرفت قرار داد؛ در عین اینکه مَغَانِمَ كَثِيرَةً را هم وعده داده که این یکی از آن به اصطلاح مَغَانِمَ كَثِيرَةً و غنیمت های بسیار است. با این نگاه می فرماید فَعَجَّلَ لَكُمْ هذِهِ. یعنی اگر انسان به امر الهی رضایت خدا را به دست بیاورد مطابق آن چه که امر است، خدا فتح و پیروزی را قطعاً به دنبالش ایجاد می کند. اگر در هر کدام از این جنگ های پیغمبر پیروزی بود، مربوط به آن اطاعت بود و اگر در بعضی اش شکستی ایجاد شد مربوط به آن تخلف بود که اگر در جایی تخلف نبود قطعاً فقط پیروزی بود. این را به عنوان یک به اصطلاح وعده الهی تلقی می کند که وَعَدَكُمُ اللَّهُ. این وعده خدا است در قبال کاری که شما انجام دادید، همراهی با پیغمبر اکرم در به اصطلاح آن سفر حدیبیه و همچنین به دنبالش بیعت رضوان.

فَعَجَّلَ لَكُمْ هذِهِ وَ كَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنْكُمْ. این هم خیلی مهم است که بعد از اینکه این ها به سمت خیبر حرکت کردند، طمع کردند بعضی از قبائل نزدیک مدینه که حالا که لشکر اسلام حرکت کرده در مدینه حضور ندارد، مدینه را مورد تاخت و تاز قرار بدهند و بخواهند اینجا عقبه به اصطلاح کار پیغمبر را مورد هجوم قرار بدهند. به دنبالش دارد كَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنْكُمْ. اگر شما به دنبال کسب اطاعت الهی باشید، خدا حتی در دل دشمنانی که می خواهند از آن نبود شما یا غفلت شما استفاده بکنند، رعب ایجاد می کند که قذف فی قلوبهم الرعب، ترس ایجاد می کند که از این کارشان دست بردارند. لذا نترسیم از هیاهوی دشمنان، از عربده کشی های دشمنان. اگر مؤمنان به تکلیفشان در اطاعت از آن نبی الهی، وصیّ الهی این ها کوشا باشند، قطعاً خدای سبحان در دل آن ها رعب ایجاد می کند و در دل مؤمنین سکینه ایجاد می کند. آرامش ایجاد می کند. وَ كَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنْكُمْ. البته این یکی از مصادیقش بود که این دو قبیله می خواستند این کار را بکنند. مصادیق دیگری را هم در تفاسیر ذکر کرده اند.

وَ لِتَكُونَ آيَةً لِلْمُؤْمِنِينَ. وَ لِتَكُونَ که آمده به عنوان علت و نتیجه که ذکر می شود، وَ لِتَكُونَ هرجا می خواهند نتیجه را ذکر بکنند با واو آغاز می کنند یعنی فوائد زیادی دارد که از جمله اش این فائده ها است. لذا عطف به محذوف است. فوائد بسیاری است که این هم… یعنی تنها فائده اش این نیست. وَ لِتَكُونَ آيَةً لِلْمُؤْمِنِينَ که این آیه برای مؤمنین هم شد. یعنی این غنائم از سویی و آن كَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنْكُمْ از سوی دیگری. یعنی هم به دست آوردن غنائم، هم رفع شری که آن ها می خواستند داشته باشند که آشکار شد که می خواستند این کار را داشته باشند و خدا در دل هایشان ترس ایجاد کرد، این آیه و نشانه برای محکم تر شدن دل مؤمنان که بدانند تبعیت از پیغمبر چه منافعی برایشان دارد. هم در به دست آوردن غنائم، هم در محافظت بیشتر از دشمنان و در انتها می فرماید وَ يَهْدِيَكُمْ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا که در عین حال همه این ها مقدمه بود. غنائم، كَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ تمام این ها مقدمه بود تا بر همچنین آن آیه تا يَهْدِيَكُمْ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا. آخرین غایتی که بر این مترتب می شود که بالاترین غایت است، این است که تمام این اعمال شما با تمام این نتائج، هدایت بالاتر را به دنبال می آورد برایتان. يَهْدِيَكُمْ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا که اگر به صراط مستقیم انسان رسید آن موقع دیگر از گزند شیطان خیلی در امان است. نه کاملاً، اما آنجا آشکار است گزندها و لذا صراط مستقیم حرکت سریع در به سوی خداوند سبحان است که پیغمبر اکرم علی صراط مستقیم است یعنی بر همینه دارد بر صراط. خودش نحن الصراط است. صراط مستقیم است. انبیای دیگر به سوی صراط مستقیم اند. پس اینجا مؤمنین هم يَهْدِيَكُمْ. این هم خدا است. یک موقع ما می گوییم اهدنا الصراط المستقیم. خدایا ما را به صراط مستقیم هدایت کن؛ یک موقع خدا می فرماید يَهْدِيَكُمْ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا. اجابت دعا است که شما را به صراط مستقیم رساندیم و هدایت کردیم که اطاعت از نبیّ انسان را به صراط مستقیم که عالی ترین نتیجه است که هر روز طلب داریم می رسانیم. این آیه به ما می رساند از های و هوی و هیاهوی و به اصطلاح داد و فریاد دشمنان نترسیم. این ها همه اگر عالم جنود حق است، همه در مقابلش كَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنْكُمْ. اینجا خدا جنگ روانی راه انداخته در مقابل دشمنان.

و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته.